Każdy z nas marzy o związku opartym na wzajemnym szacunku, zaufaniu i partnerstwie. Chcemy podejmować wspólne decyzje i jednocześnie mieć prawo do bycia sobą: zachować stare znajomości, mieć własne hobby czy światopogląd. Tymczasem część z nas nieświadomie wiąże się z manipulantami i po pewnym czasie orientuje się, że dana relacja w niczym nie przypomina tej wymarzonej, straciliśmy w niej pewność siebie i w zasadzie boimy się zacząć rozmowę o jej uzdrowieniu. Czym jest manipulacja w związku? Do czego może doprowadzić? Jak jej unikać? Wszystko wyjaśniamy w poniższym wpisie.
Manipulacja emocjonalna w związku: co to?
Manipulacja to wpływanie na myśli, wybory lub zachowania drugiej osoby z przebiegłością, przez zaskoczenie jej, nadużycie reguł społecznych, szantaż i inne nieetyczne strategie. Manipulant ma na celu przejęcie kontroli nad sytuacją i osiągnięcie własnych celów – nawet kosztem partnera. Bezwzględnie wykorzystuje emocje i słabości drugiej strony, co prowadzi do braku równowagi w relacji. Manipulacji można doświadczyć nie tylko w związku. Strategie manipulacji na co dzień łatwo zauważyć w polityce, reklamie, a nawet w relacjach ze współpracownikami w biurze.
Manipulacja, zwłaszcza w związku, jest niedopuszczalna. To forma psychicznego nadużycia, która wyniszcza osobę manipulowaną zarówno emocjonalnie, jak i fizycznie. Może przybierać subtelne, trudne do rozpoznania formy, dlatego manipulanta trudno wykryć zwłaszcza na początku relacji i etapie tzw. różowych okularów.
Manipulant: kto to?
Wyrachowanymi manipulantami są najczęściej osoby z zaburzeniami osobowości, w tym przede wszystkim psychopaci i osoby narcystyczne. Te zaburzenia charakteryzują się między innymi niewielkim stopniem odczuwania empatii. Manipulant często gra ofiarę albo zawstydza partnera, deprecjonuje go i obwinia za wszystko. Osobowość narcystyczna dodatkowo potrzebuje nieustannego wspierania własnej wartości, co łatwo osiągnąć kosztem innych. Manipulant ukrywa swoje prawdziwe intencje, gra pozorami i doprowadza do zachwiania pewności siebie partnera, a nawet jego wątpienia we własną pamięć i osąd.
Manipulantami często są też osoby odczuwające wewnętrzny lęk, mające kompleksy i niepewne siebie. Aby czuć się dobrze, chcą mieć kontrolę nad sytuacją, partnerem i relacją, osiągając to wszelkimi, nawet niezdrowymi metodami: patologiczną zazdrością, pasywną agresją, kłamstwem lub wszczynaniem awantur, za które obwiniają drugą osobę.
Manipulacja w związku: przykłady
Techniki manipulacji w związku mogą przyjmować różne formy. Najczęściej spotykane to:
- gra na emocjach – manipulant wywołuje określone emocje u partnera, aby zmusić go do ustępstw lub innej zamierzonej reakcji. Może być to przeprowadzenie rozmowy, która w partnerze wywoła lęk lub poczucie winy albo karanie go cichymi dniami, aby ten w końcu „pękł”;
- deprecjonowanie partnera – manipulant bezpośrednio lub w zawoalowany sposób podważa wartość partnera, np. „Skoro jesteś zmęczona opieką na dzieckiem, to jak możesz nazywać się dobrą matką?”. „Zaspałeś do pracy? Być może się do niej nie nadajesz”. Manipulowany partner, aby udowodnić swoją wartość manipulantowi, przekracza swoje granice i idzie na coraz większe ustępstwa;
- kłamstwa, dezinformacja i niedopowiedzenia – manipulant bez skrupułów skłamie, przekręci fakty, wprowadzi w błąd lub dopisze własną tezę do każdej sytuacji, aby osiągnąć własny cel;
- izolacja – manipulant dąży do zminimalizowania kontaktu swojego partnera z rodziną, przyjaciółmi i innymi bliskimi osobami, które mogą trzeźwiej spojrzeć na jego wyrachowane zachowanie;
- gaslighting – to szerokie pojęcie opisujące wprowadzanie drugiej osoby w stan dezorientacji i wątpliwości co do własnych uczuć, wspomnień i percepcji: „Wcale tak nie powiedziałem!”, „Wydawało Ci się!”, „Jak zawsze przesadzasz!”;
- kontrola finansowa (lub też seksualna) – manipulant może ograniczyć dostęp partnera do zarządzania finansami (lub też unikać intymności), aby zmusić partnera do konkretnego zachowania;
- przemoc psychiczna – manipulant może zastraszać, grozić i wykorzystywać wrażliwe informacje o partnerze, by osiągnąć swój cel. Często samodzielnie podejmuje ważne i kluczowe dla związku decyzje, wmawiając partnerowi, że on by sobie z tym nie poradził.
Do pozostałych technik manipulacji można zaliczyć:
- porównywanie obecnego partnera do poprzedniego,
- okazywanie bliskości w przytłaczający sposób,
- oczekiwanie podejmowania od drugiej osoby podejmowania natychmiastowych decyzji,
- podniesiony głos i efektowną gestykulację podczas kłótni,
- wymuszanie wyborów zgodnych z presją społeczną (wtedy, gdy jest mu to na rękę),
- ciągłe zmiany zdania, oczekiwań, zasad panujących w domu,
- uderzanie w słabe strony danej osoby,
- poddawanie w wątpliwość każdej decyzji partnera, zwłaszcza irracjonalnymi argumentami.
Jak rozpoznać manipulację?
Manipulacja w związku jest bardzo trudna do rozpoznania. Nie jesteśmy wtedy tak czujni na nieuczciwość, jak podczas rozmowy z nowo poznaną osobą. Na wczesnych etapach związku wszyscy miewamy skłonność do bronienia i tłumaczenia partnera, nawet jeśli osoby z najbliższego otoczenia wskazują jego niewłaściwe zachowania. Aby rozpoznać manipulację, warto zachować krytyczne myślenie i być refleksyjnym. Gdy w relacji zaczynamy czuć się niekomfortowo, warto zastanowić się nad swoimi emocjami i działaniami – czy naprawdę są „nasze”, czy może przekraczamy własne granice ze względu na działania partnera.
Wiedząc, czym jest manipulacja emocjonalna, należy być wyczulonym na wyżej wymienione strategie działań manipulantów: zakłamywanie rzeczywistości, deprecjonowanie, wzbudzanie poczucia winy, „odwracanie kota ogonem”, szantaże itp. Warto rozmawiać o swoich odczuciach z bliskimi – osobie niezaangażowanej emocjonalnie w daną relację łatwiej jest zauważyć patologiczne zachowania i głośno je nazwać.
Jak reagować na manipulację?
Przede wszystkim: ufać sobie i stawiać granice. Stawianie granic to coś, czego manipulanci nie znoszą, ponieważ tracą wtedy upragnioną kontrolę nad sytuacją i drugą osobą. Im bardziej pewny siebie i asertywny jest rozmówca, tym bardziej wyprowadza manipulanta z równowagi. Wyraźnie komunikuj swoje pragnienia, emocje i potrzeby – to poniekąd ogranicza możliwość wykorzystania niedopowiedzeń przez manipulanta. Staraj się utrzymać pewną indywidualność w związku, zachowując swoje pasje, finanse, wartości i grono znajomych. Nie dopuszczaj do tego, aby partner kontrolował każdy aspekt Twojego życia. Nie bój się weryfikować informacji, które wydają Ci się nieprawdziwe.
Jeśli mimo wielu rozmów partner nadal nie chce budować związku opartego na partnerstwie, szczerości i szacunku, zaproponuj mu pójście na terapię. Jednak w wielu przypadkach warto rozważyć zakończenie relacji. Miłość do siebie, samoocena i poczucie własnej wartości nie mogą być mniej ważne niż miłość do partnera.
Czy ofiarom manipulacji da się jakoś pomóc?
Tak – w wielu przypadkach fachowa pomoc jest niezbędna. Bycie w związku z manipulantem może doprowadzić do zaburzeń lękowych, a nawet depresji. Ofiara manipulanta z biegiem miesięcy i lat zaczyna wierzyć, nie może sobie ufać, jest „przewrażliwiona”, niewłaściwie ocenia różne sytuacje, nie potrafi dokonywać mądrych wyborów, a jej opinie nic nie znaczą. Często nie potrafi uwolnić się z toksycznego związku, a tym bardziej – rozpocząć nowej zdrowej relacji.
Jeśli jest to konieczne, warto skorzystać z pomocy psychoterapeuty, który wytłumaczy schematy działania manipulanta, wesprze pacjenta w budowaniu samoświadomości i pomoże mu nauczyć się tworzyć zdrowe partnerstwo. Jeśli u ofiary manipulanta zostanie zdiagnozowana depresja lub stany lękowe, konieczna będzie pomoc psychiatry. Warto zawsze dbać o swój rozwój osobisty, korzystając ze szkoleń typu MentalCamp, na których pracuje się nad sobą pod okiem doświadczonego trenera mentalnego. To dobra okazja, aby w przyjaznej atmosferze wzmocnić wiarę w siebie, nauczyć się stawiać granice i zarządzać własnymi emocjami.
Manipulacja poza związkiem
Pamiętaj, że manipulacji można doświadczyć także poza związkiem, np. w pracy. Niestety w polskich firmach wciąż często wykorzystuje się lęk pracowników przed utratą pracy, by byli bardziej ulegli i przekraczali własne granice. Tu dbanie o własne zdrowie powinno wyglądać tak samo: stawianie granic, a jeśli okaże się to konieczne – zmiana pracy.
FAQ: Manipulacja w związku
Kim jest manipulant?
Manipulant to osoba, która różnymi nieetycznymi sposobami próbuje zmienić czyjeś decyzje, zachowanie lub wybory. Jest gotowa poniżać, deprecjonować, szantażować i kontrolować partnera, aby tylko ugrać to, czego chce. Związek z manipulantem nie jest oparty na zaufaniu, partnerstwie i szczerości. Relacja z manipulantem może doprowadzić do stanów lękowych i depresji. Mistrzami manipulacji są osobowości psychopatyczne i narcystyczne (nie odczuwają empatii).
Jak rozmawiać z manipulantem?
Gdy widzisz strategie manipulacji, rozmawiaj z drugą osobą asertywnie i wyraźnie stawiaj granice. To wyprowadzi manipulanta z równowagi, bo czuje, że nie ma upragnionej kontroli nad rozmówcą i sytuacją. Ufaj swoim emocjom i bądź wyczulony na kłamstwa, próby poniżania czy „odwracania kota ogonem”.
Jak pomóc ofierze manipulanta?
Jeśli Twoje racjonalne argumenty nie docierają do ofiary manipulanta (zwłaszcza we wczesnych fazach związków ofiary usprawiedliwiają i tłumaczą partnerów-manipulantów), zaproponuj jej terapię lub trening mentalny. Tam, pod okiem specjalisty, nauczy się rozpoznawania mechanizmów manipulacji i zacznie ufać swoim emocjom. To minimum, aby mogła wrócić do normalnego życia, nabrała na nowo zaufania do ludzi i mogła stworzyć zdrowy, oparty na partnerstwie związek.
